General impressions of the SL2Around 1930 Moholo-Nagy, one of the Bauhaus teachers, wrote that in the future the photographically illiterate would be judged as illiterate. The Leica SL2 proves the opposite of this statement. Anyone who can not make a good picture with this camera is really a fool. Even without photographic knowledge, it is almost impossible to produce a technically bad image with this camera. You can check with Instagram whether it is also a good image.
The Leica SL2 tries to evoke the culture of the famous and traditional Leicaflex. The original Leicaflex (1965) (with the external meter on the front of the prism housing) was still without the add-on SL. This only came later in 1968, when light metering was introduced through the lens. SL stands for 'Selektive Lichtmessung'.
The designers of the Leicaflex copied many functions that were already common at the time, but developed their own Leitz-inspired technique in order to be slightly better than the competition. The Leica SL that was announced in 2015 pursued the same goal (to be slightly better than the competition), but the technology was no longer Leitz inspired. Many components of the SL were designed and manufactured by other manufacturers. Leica limited itself to relatively minor modifications to the specifications, to the integration of all those components, to the interface and to adjustments to the software. In this digital age, the Leica factory has evolved from an integral manufacturer to a system integrator. The lenses are also inspired by others. That is nothing new. The Leicaflex lens series had already been supplemented with Minolta and Sigma designs.
The Leica SL2 was introduced in 2019 and has continued the strategy already visible with the SL. Interface simplification has been enhanced and more proprietary software has been integrated with third-party components. The influence of Panasonic has at least become visible with the five-axis image stabilisation.
Compared to the Olympus Pen-F (at least, the digital MFT version) some things stand out: weight and volume of the SL2 are not for wimps; the Olympus feels less solid (due to weight and less clear feedback when operating the buttons); the Leica has much fewer options and buttons, which makes using the SL2 simpler.
Put the SL2 on automatic (ISO, AE and AF) and on image stabilisation and you can forget about it.
Compared to the Leica M Monochrom (M246), the lower volume and weight are especially striking, especially in combination with the Summilux 50 mm lenses. The SL version of the lens weighs three times as much as the M version.
Monochrom weight: 680 grams (with battery)
SL2 weight: 915/835 (with/without battery)
Summilux-M 1.4/50 ASPH weight: 335 grams
Summilux-SL 1.4/50 mm ASPH. weight: 1065 grams
The comparisonMy main concern is the comparative performance. Is the new 47 Mp image sensor of the SL in combination with the Summilux lens so much better than the 24 Mp image sensor of the M240/M10 with the Summilux version for the rangefinder camera.
I do not own the M10 and I have to make do with the M246. Earlier comparisons show that the M246 performs more than the Bayer colleagues. This has to do with the effective algorithms for interpolation (demosaicing). The comparison with the monochrome image sensor is not entirely fair, by the way.
The original M8.2 with the CCD image sensor of 'only' 10 Mp and in the APS-H format are also included in the comparison.
The high number of pixels on the SL2's image sensor is hailed as the best way to store and display the finest details. In practice, not much of this is noticeable. Only with partial magnification and intensive manipulations in photo editing programs is the large number of pixels useful.
The important consideration to take the SL2 with the latest generation of lenses is based on the autofocus capabilities, the sensor with very small pixels (4 micrometres) and the image stabilisation. Leica photographers who work with a rangefinder model and own one or more M lenses will be charmed by the L-->M adapter.
The test covers the comparison of a number of Leica objectives. The two most important are the Summilux versions for the SL and the M. The M version is the current ASPH version. Because the L mount is only available for the SL it is obvious to use the SL2 with the 47 Megapixel sensor and the L-->M adapter. Out of competition also participated the Apo-Summicron-M and the 7Artisans 1.1/50 mm, an objective design that strongly resembles the original Sonnar construction and in performance quite similar to the first version of the Noctilux-M 1/50 mm.
The standardMany years ago Zeiss already made an analysis of the requirements that can be made of 35mm objects and they came to the conclusion that 40 line pairs/mm represent an absolute limit if you assume an enlargement of 10 times the 35mm format. With 40 lp/mm on the negative you arrive at a magnification of 10 times at 4 lp/mm on the print and that is the limit that can be seen with the naked eye at a distance of 25 cm and under sharp light. A salon photo on a larger print size, but also to be seen at a larger distance would give the impression of high sharpness with a(1) lp/mm.
The eye is very sensitive to the contrast of contours (lines) of object shapes and then 20 lp/mm is already a clear boundary. Japanese manufacturers therefore prefer the 10 and 30 lp/mm, while German manufacturers emphasise 10 and 40 lp/mm. The 40 lp/mm are therefore a practical limit for the sharpness impression of a photograph.
Handmade shots show that the 40 lp/mm are also the extreme limit of what is achievable. With the image stabilisation of the SL2 in active mode, you can still reach that value at 1/60. Without image stabilisation, the limit can generally be drawn at 1/1000 sec. This difference corresponds to the 4 to 5 stops that is the gain of the image stabilisation. Everything depends on the personal situation that determines how still you can hold a camera/lens.
All objectives easily reach that 40 lp/mm at all apertures. Even the Olympus Pen-F with the standard zoom lens 14-42 mm achieves a maximum of 50 lp/mm. That is also the reason why all digital images are so similar in performance.
Even at full aperture, both Summilux objectives reach a value of 80 to 100 lp/mm. The objectives reach this level only on a tripod, in itself a down-to-earth thought.
The test situation
It is easy to make an objective comparison in bright light. But a bright lens like the Summilux is also used in dimmer conditions. It is a well-known fact that a lens always performs better in bright and high-contrast subjects. That is why I choose a lighting system that means an obstacle for every lens: weak light and low contrast is available at 30 to 300 lux.
The test charts are (1) the NBS1963A card and (2) a classic pattern as designed by the Dutch photographer Tirion. His font patterns are very heavy for digital registration because there are so many fine curves in the letters.
The first pattern gives the separating power in line pairs/mm: always good for comparative recordings and the second pattern gives a good insight in the way small curved details are represented.
In the test shots I consciously chose for the middle part of the sensor. Why only the centre part? First of all, in most shots with such bright lenses, the motifs are placed in the centre. Secondly, the emphasis on the edges and angles is grossly exaggerated when assessing the performance of a lens. Thirdly, there is a simple consideration: I do not have the option of placing the camera plan parallel to a wide test wall. This requires a special layout in order not to get distorted results.
The test itself It took quite some effort to produce an optimal image with the Sl2. The autofocus was very fast, but not super accurate. It took quite some time to produce a maximum sharp image. You have the same problem with the mechanical finder of the M-camera. It is very reliable, but the tolerances are at the limit when it comes to critical sharpness. After all, you have a flat surface and suddenly half a millimetre is a lot.
The rangefinder camera on a tripod gave a tolerance of half a millimeter at 2 meters. In percentage terms, that is the maximum achievable: a tolerance of 0.025 % is an extreme value for a mechanical adjustment, better than that with autofocus: the SL2 indicated between 2.10 and 2.30 metres at 2 metres. This variation is interesting in itself.
The test pattern consists of black bars on a white background with ever decreasing distances between the bars. You would say that the software has no problem with the interpolation of such a simple pattern. The film technology indeed sees this pattern as a simple test: see the illustration: with blurring, only the density of the black and white pattern changes and the width of the black bar increases. The NBS test pattern is a standard for comparisons of lenses and film material. The comparison is visual (under the microscope with the eye) and therefore there can be a big difference in interpretation. In order to reduce this difference, there is a rule that says that you may only choose that pattern in which the different black and white stripes are clearly distinguishable. This then becomes the so-called boundary frequency. There is also a difference between the brightness of the pattern: do you just see the separate orbits or do you see clearly and brightly. That is the effect of contrast reproduction. A clear image gives a pleasant reproduction. In digital photography it is common to work with a dose of sharpening to give an image an artificial contrast. You don't see anymore, but the details do stand out.
The pattern of the test chart is as shown below.
The numbers must be multiplied by the reduction measure of the lens. In the case of the 50 mm at 35 mm size and at two meters distance: that is 40x. I use that distance more often, because it makes a simple comparison possible. The pattern with number 1.0 then becomes 40 lp/mm. Most tests come out between 1.4 and 1.8 for film and digital. Only the microfilms get between 2.8 and 3.2. Below is an example of a current SL2 with SX-SL lens at 1.4.
Both the 2.5 and the 2.2 are possible as a choice for the limit at 1.4. With the 2.2 (88lp/mm) the five line pairs are clearly visible, with the 2.5 (100 lp/mm) there is a reasonable doubt. Even more magnification shows that the various line pairs merge into each other and are therefore no longer clearly distinguishable from each other.
I show this because I think the reader of my analyses should know how I think and on which facts my arguments are based. It is customary in the country of option analysts on the internet not to mention the exact method. Sometimes I ask for it, but so far I haven't received any answer. Because this comparison is so important, I want to be very transparent in the basic data and the derived conclusions.
Another remark: the Nyquist frequency for the SL is 116 lp/mm, for the Monochrom-2 it is 83 lp/mm and for the M8.2 still 73.5 lp/mm.
SL2, Summmilux-SL 50 mm and Summilux-M 50 mm ASPH
The large volume of the lens is explained by the built-in autofocus which includes a stepper motor and moving lens parts. Also the diameter of the lens mount on the camera side is mentioned as causing the volume and at the same time this larger diameter would give the lens designer more leeway to produce better performance. At least that is the opinion of the Canon and Nikon advertising people. Leica is also going in the same direction with the L-mount.
The different aperture openings give the image below in line pairs per mm:
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
80; 80; 80; 80; 88; 88; 80; 80; 80
The pattern that shows the same quality at all apertures is remarkable and raises the question of whether internal programs help the optical designer. This is not unusual for modern digital cameras and their lenses. It is not for nothing that a recognition mechanism is active in the camera, which recognizes the correct lens and makes the corresponding corrections.
This suspicion is confirmed by the analysis of the SL2 and the Summilux-M 50 mm ASPH.
This lens with the recognition active gives the following results:
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
80; 88; 88; 88; 88; 100; 100; 80;
This lens has the same resolving power as the SX-SL, but there are clear differences: there is a color shift in all patterns between 40 lp/mm and 64 lp/mm, and the details around 80 lp/mm are stained, while they are actually black and white lines. These discolorations are caused by the larger proportion of chromatic aberrations, with which the interpolation algorithm clearly has difficulty. You don't see that on black and white film! Only at aperture f/4.0 you have a clear contrast rich image.
As a check, I also compared the Apo-Summicron-M 50 mm:
2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0
88; 88; 100; 100; 100/112; 72; 72;
An interesting maverick is the 7Artisans 50/1.1 on the SL2 with the Leica SL-M adapter. At full aperture(f/1.1) there is a violent degree of overradiation, but the 40 lp/mm are clearly visible. Astigmatism is abundant!
Diaphragm to f/1.4 produces a clear image with now 64 lp/mm and at f/2.0 it even goes to the 80 lp/mm with a clear contrast rich image. At f/2.8 you even have 88 lp/mm and at f/4.0 also the 100 lp/mm comes into view. This performance remains even at smaller apertures and only at f/11.0 it goes down to 72 lp/mm. This is a remarkable lens that certainly puts the old Noctilux 1.0/50 mm to the crown and is unbeatable considering its price.
The Leica Monochrom 2 with SX-M 50 ASPH and Apo-Summicron-M 50mm
This combination is without the artificial optical correction and we now see the familiar image: low contrast at the larger apertures.
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
72; 80; 80; 80; 88; 80; 80; 72;
It is noteworthy that with this camera the color shifts are not perceptible at all.
The Apo-Summicron-M 50 mm
The separating power remains constant at apertures from f/2.0 to f/4.0, but the definition increases and thus the ability to display the very fine details.
2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
80; 80; 80; 88; 88; 88; 80
The Leica M8.2 with SX-M 50 ASPH and Apo-Summicron-M 50
Both lenses are close to the limit of the Nyquist frequency of 73 lp/mm, which the image sensor is still able to display. The amount of light was 400 - 800 lux. The amount of light was 400 - 800 lux, so very low and suitable for a lens intended for twilight conditions...
These are the results of the SX-M 50 ASPH:
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0
72; 72; 72; 64; 64; 64; 64; 64;
Below are the results of the Apo-Summicron-M 50. 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0
72; 72; 72; 72; 64; 64; 64
The conclusions
There is very little difference between the various lenses. The SX-SL 50 does better than the SX-M 50 and marginally less than the Apo-Summicron-M 50. The limit is clearly the quality of the programs that are active in the SL camera. If it is true that the software helps the optical designer, especially with the very fine details and the contrast of those same details, then it is logical that Leica seeks refuge in the software development and puts the noble craft of the optical designer out of the way.
The results show that
(a) The added value of the image sensor of the SL2 of 47 Mp is hardly visible compared to the image sensor of the Monochrom-2 with 24 Mp and the difference with the image sensor of the M8 with 10Mp is not particularly large;
(b) the differences between the optical performance of the various lenses, as visible in the MTF graphs, are not translated into the results that can be achieved in practice;
(c) the differences that exist are smoothed out by the effectiveness of the programs inside and outside the camera;
(d) the maximum achievable limit frequency of 80 lp/mm is only visible in everyday practice and is usable on a tripod and with careful working (AF precision, mechanical tolerances of the finder). The mechanism of focus peaking drops quite a few stitches on both the SL2 and the Monochrom-2. The SL2 clearly benefits from the image stabilization mechanism. Some tests I did with the SX-SL and the Apo-Summicron-M 90 show that there are visible improvements when the image stabilization is working. To what extent this also applies in all circumstances, practice must show. I didn't have the SL2 on loan from the factory long enough to analyse all options and conditions.
Here are the images from a black bar representation for film (top) and digital (below):
Dit is de Nederlandse tekst. De illustraties staan in de Engelse tekst.
Algemene indruk van de SL2
Rond 1930 schreef Moholo-Nagy, een van de Bauhaus leraren, dat in de toekomst de fotografisch ongeletterde als analfabeet beoordeeld zou worden. De Leica SL2 bewijst het tegendeel van deze stelling. Wie met deze camera geen goed beeld kam maken is echt een klungel. Ook zonder fotografische kennis is het haast onmogelijk om met deze camera een technisch slecht beeld te produceren. Of het ook een fraai beeld is, kan je bij Instagram navragen.
De Leica SL2 probeert in de naamgeving de cultuur van de beroemde en traditionele Leicaflex op te roepen. De originele Leicaflex (1965) (met de externe meter aan de voorkant van de prismabehuizing) was nog zonder het toevoegsel SL. Dat kwam pas later in 1968, toen de lichtmeting door de lens werd geïntroduceerd. SL staat voor “Selektive Lichtmessung”.
De ontwerpers van de Leicaflex kopieerden veel functies die toen al gemeengoed waren, maar werkten een eigen Leitz geïnspireerde techniek uit om net ietsje beter te zijn dan de concurrentie. De Leica SL die in 2015 werd aangekondigd heeft dit zelfde doel nagestreefd (net iets beter te zijn dan de concurrentie), maar de techniek was niet langer Leitz geïnspireerd. Veel componenten van de SL zijn ontworpen en gefabriceerd door andere fabrikanten. Leica beperkte zich tot relatief kleine aanpassingen aan de specificaties, tot de integratie van al die onderdelen, tot de interface en tot aanpassingen van de programmatuur. De Leica fabriek is in dit digitale tijdperk van een integrale manufaktuur geëvolueerd tot een systeem integrator. Ook bij de objectieven speelt men leentjebuur. Dat is niks nieuws. Ook de Leicaflex lens-reeks was al aangevuld met Minolta en Sigma ontwerpen.
De Leica SL2 is in 2019 geïntroduceerd en heeft de strategie die al zichtbaar werd bij de SL verder doorgezet. Vereenvoudiging van de interface is versterkt en meer eigen programmatuur werd geïntegreerd met de componenten van derden. De invloed van Panasonic is minstens zichtbaar geworden met de vijf-assige beeldstabilisatie.
In vergelijking met de Olympus Pen-F (althans, de digitale MFT versie) vallen enkele zaken op: gewicht en volume van de SL2 zijn niet voor watjes; de Olympus voelt minder solide aan (komt door gewicht en minder duidelijke feedback bij de bediening van de knoppen); de Leica heeft veel minder opties en knoppen en dat maakt het gebruik van de SL2 eenvoudiger en overzichtelijker.
Zet de SL2 op automaat (ISO, AE en AF) en op beeldstabilisatie en je hebt er geen kind meer aan.
In vergelijking met de Leica M Monochrom (M246) valt vooral op het geringere volume en het gewicht, zeker in combinatie met de Summilux 50 mm objectieven. De L versie van het objectief weegt driemaal zoveel als de M versie.
Monochrom gewicht: 680 gram (met batterij)
SL2 gewicht: 915/835 (met/zonder batterij)
Summilux-M 1.4/50 ASPH gewicht: 335 gram
Summilux-SL 1.4/50 mm ASPH. gewicht: 1065 gram
De vergelijking
Het gaat mij vooral om de vergelijkende prestaties. Is de nieuwe 47 Mp beeldsensor van de SL in combinatie met het Summilux objectief zo veel beter dan de 24 Mp beeldsensor van de M240/M10 met de Summilux versie voor de meetzoekercamera.
Ik bezit de M10 niet en moet het doen met de M246. Eerdere vergelijkingen geven aan dat de M246 meer presteert dan de Bayer collega’s. Dat heeft te maken met de effectieve algoritmes voor interpolatie (demosaicing). De vergelijking met de monochrome beeldsensor is niet helmaal eerlijk, maar ik zal aangeven bij de resultaten hoe je die moet interpreteren.
Ook dingt mee de originele M8.2 met de CCD beeldsensor van 'slechts’ 10 Mp en in het APS-H formaat.
Het hoge aantal pixels op de beeldsensor van de SL2 wordt omhoog gejubeld als de beste manier om de fijnste details te kunnen opslaan en weergeven. Daar is in de praktijk niet veel van te merken. Alleen bij deelvergroting en bij intensieve manipulaties in de fotobewerkingsprogramma’s is het grote aantal pixels van nut.
De belangrijke overweging om de SL2 met de nieuwste generatie objectieven te nemen berust op de autofocus mogelijkheden, de sensor met zeer kleine pixels (4 micrometer) en de beeldstabilisatie. De Leica fotografen die met de meetzoeker versie werken en een of meer M-objektieven bezitten zullen gecharmeerd zijn van de L<-->M adapter.
De test betreft de vergelijking vaneen aantal Leica objektieven. De twee belangrijkste zijn de Summilux varianten voor de SL en de M. De M versie is de actuele ASPH versie. Omdat de L mount alleen beschikbaar is voor de SL is het voor de hand liggend om de SL2 te gebruiken met de 47 Megapixel sensor en de L<-->M adapter. Buiten mededinging deden ook mee de Apo-Summicron-M en de 7Artisans 1.1/50 mm, een objektief ontwerp dat sterk lijkt op de originele Sonnar constructie en in prestaties behoorlijk overeenkomt met de eerste versie van de Noctilux-M 1/50 mm.
De norm
Vele jaren geleden heeft Zeiss al een analyse gemaakt van de eisen die gesteld kunnen worden aan kleinbeeld objektieven en men kwam tot de conclusie dat 40 lijnparen/mm een absolute grens vertegenwoordigen als je uitgaat van een vergroting van 10 maal het kleinbeeldformaat. Met 40 lp/mm op het negatief kom je bij een vergroting van 10 maal op 4 lp/mm op de afdruk en dat is de limiet die met het blote oog waarneembaar is op een afstand van 25 cm en onder scherp licht. Een salon foto op groter afdruk formaat, maar ook te bezien op grotere afstand zou al met een(1) lp/mm de indruk van hoge scherpte geven.
Het oog is heel gevoelig voor het contrast van contouren (belijningen) van object vormen en dan is 20 lp/mm al een duidelijke grens. Japanse fabrikanten geven daarom de 10 en 30 lp/mm de voorkeur, terwijl Duitse fabrikanten de nadruk leggen op 10 en 40 lp/mm. De 40 lp/mm zijn daarom een praktische grens voor de scherpte indruk van een foto.
Uit de hand gemaakte opnames laten zien dat die 40 lp/mm ook de uiterste grens zijn van wat haalbaar is. Met de beeldstabilisatie van de SL2 in actieve stand kun je bij 1/60 nog die waarde bereiken. Zonder beeldstabilisatie is de grens algemeen te trekken bij 1/1000 sec. Dit verschil komt overeen met de 4 tot 5 stops die de winst vormt van de beeldstabilisatie. Alles hangt af van de persoonlijke situatie die bepaalt hoe stil je een camera/lens kan houden.
Alle objektieven halen met gemak die 40 lp/mm bij alle diafragma’s. Zelfs de Olympus Pen-F met het standaard zoom objektief 14-42 mm haalt een maximum van 50 lp/mm. Dat is ook de reden dat alle digitale beelden zo op elkaar lijken wat prestaties aangaat.
De beide Summilux objektieven halen zelfs bij volle opening al een waarde van 80 tot 100 lp/mm. Dit niveau halen de objektieven alleen op statief, op zich zelf al een nuchtere gedachte.
De testsituatie
Het is gemakkelijk om bij helder licht een objectief vergelijking te maken. Maar een lichtsterk objectief als de Summilux wordt ook benut in lichtzwakkere omstandigheden. Het is een bekend feit dat een objectief altijd beter presteert bij heldere en contrastrijke motieven. Daarom kies ik voor een verlichting die voor elk objectief een hindernis betekent: zwak licht en laag contrast heb je bij 30 tot 300 lux.
De testkaarten zijn (1) de NBS1963A kaart kaart en (2) een klassiek patroon zoals ontworpen door de Nederlandse fotograaf Tirion. Zijn letterpatronen zijn heel heftig voor de digitale registratie omdat er zoveel fijne bochten in de letters zitten.
Het eerste patroon geeft het scheidend vermogen in lijnparen/mm: altijd goed voor vergelijkende opnames en het tweede patroon geeft een goed inzicht in de manier van weergave van kleine gebogen details.
Ik heb bij de testopnames bewust voor het middengedeelte van de sensor gekozen. Waarom alleen het centrum deel genomen? In de eerste plaats worden bij de meeste opnames met dergelijke lichtsterke objectieven de motieven in het midden geplaatst. In de tweede plaats wordt de nadruk op de randen en hoeken om een beoordeling van de prestaties van een objectief schromelijk overdreven. In de derde plaats geldt een eenvoudige overweging: ik heb niet de mogelijkheid om de camera planparallel te plaatsen voor een brede testwand. Daarvoor is een speciale inrichting nodig om geen vertekende resultaten te krijgen.
De test zelf
Het had nogal wat voeten in de aarde om met de Sl2 een optimaal beeld te produceren. De autofocus was wel zeer snel, maar niet super nauwkeurig. Het kostte nogal wat tijd om een maximaal scherp beeld te produceren. Datzelfde probleem heb je ook met de mechanische meetzoeker van de M-camera. Die is wel zeer betrouwbaar, maar de toleranties zijn bij die kritische scherpte toch wel op de grens. Je hebt immers een plat vlak en dan is een halve millimeter opeens heel veel.
De meetzoekercamera op statief gaf bij 2 meter een halve millimeter tolerantie. Dat is procentueel het maximaal haalbare: een tolerantie van 0,025 % is een extreme waarde voor een mechanische afstelling, beter dan die met autofocus: de SL2 gaf op 2 meter een aanduiding tussen 2,10 en 2,30 meter. Die variatie is op zich al interessant.
Het testpatroon bestaat uit zwarte balken op een witte achtergrond met steeds kleinere afstanden tussen de balken. Je zou zeggen dat de software geen enkel probleem heeft met de interpolatie van zo een simpel patroon. De film technologie ziet dit patroon inderdaad als een eenvoudige test: zie de illustratie: bij onscherpte wordt alleen de dichtheid van het zwart-witte patroon anders en de breedte van de zwarte balk wordt groter. Het NBS testpatroon is een standaard voor vergelijkingen van objectieven en filmmateriaal. De vergelijking is visueel (onder de microscoop met het oog) en daarom kan er een groot verschil in interpretatie ontstaan. Om dit verschil te verkleinen is er een regel die zegt dat je alleen dat patroon mag kiezen waarin de verschillende zwart-wit banen duidelijk te onderscheiden zijn. Dit wordt dan de zogenaamde grens frequentie. Er is ook een verschil tussen de helderheid van het patroon: zie je de afzonderlijke banen net nog wel of zie je duidelijk en helder. Dat is het effect van de contrastweergave. Een helder beeld geeft een aangename weergave. In de digitale fotografie is het gangbaar om met een dosis verscherpen te werken om een beeld kunstmatig eer contrast te geven. Je ziet dan niet meer, maar de details springen er wel uit.
Het patroon van de testkaart is zoals hieronder afgebeeld. De getallen moeten vermenigvuldigd worden met de verkleinings-maatstaf van het objectief. In het geval van de 50 mm op 135 formaat en op twee meter afstand is dat 40x. Die afstand gebruik ik vaker, omdat het een eenvoudige vergelijking mogelijk maakt. Het patroon met getal 1.0 wordt dan 40 lp/mm. De meeste tests komen uit tussen 1.4 en 1.8 voor film en digitaal. Alleen de microfilms halen tussen 2.8 en 3.2. Hieronder een voorbeeld van een actuele SL2 met SX-SL lens op 1.4.
Zowel de 2.5 als de 2.2 is mogelijk als keuze voor de grenswaarde bij 1.4. Bij de 2.2 (88lp/mm) zijn de vijf lijnparen duidelijk zichtbaar, bij de 2.5 (100 lp/mm) is er een gerede twijfel. Nog meer uitvergroting laat zien dat de diverse lijnparen in elkaar overlopen en dus niet meer eenduidig van elkaar te onderscheiden zijn.
Ik laat dit zien omdat ik vind dat de lezer van mijn analyses moet weten hoe ik denk en op welke feiten mijn argumenten gestoeld zijn. Het is gebruikelijk in het land der optiek-analisten op internet om de precieze methode niet te vermelden. Soms vraag ik er naar, maar tot op heden heb ik geen enkel antwoord gekregen. Omdat deze vergelijking zo belangrijk is, wil ik heel transparant zijn in de basisgegevens en de afgeleide conclusies.
Nog een opmerking: de Nyquist frequentie is bij de SL 116 lp/mm, bij de Monochrom-2 zijn het 83 lp/mm en bij de M8.2 nog altijd 73.5 lp/mm.
SL2, Summmilux-SL 50 mm en Summilux-M 50 mm ASPH
Het grote volume van de lens wordt verklaard door de ingebouwde autofocus die een stappenmotor en bewegende lensdelen omvat. Ook wordt de diameter van de lensvatting aan de camera zijde genoemd als veroorzaker van het volume en tegelijk zou deze grotere diameter de lensontwerper meer speelruimte geven om betere prestaties te produceren. Dat is althans de opvatting van de Canon en Nikon reclame personen. Ook Leica gaat met de L-mount diezelfde kant op.
De verschillende diafragma openingen geven onderstaand beeld in lijnparen per mm:
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
80; 80; 80; 80; 88; 88; 80; 80; 80
Het patroon dat bij alle diafragma’s een gelijke kwaliteit zichtbaar wordt, is opmerkelijk en roept de vraag op of interne programma’s de optische ontwerper een handje helpen. Dit is niet ongebruikelijk bij moderne digitale camera’s en hun objectieven. Niet voor niets is er een herkenningsmechanisme actief in de camera, die het juiste objectief herkent en daar ook de desbetreffende correcties op los laat.
Dit vermoeden wordt bevestigd door de analyse van de SL2 en de Summilux-M 50 mm ASPH.
Dit objectief met de herkenning actief geeft de onderstaande resultaten:
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
80; 88; 88; 88; 88; 100; 100; 80;
Dit objectief heeft hetzelfde oplossend vermogen als de SX-SL, maar er zijn duidelijke verschillen: er is een kleurverschuiving bij alle patronen tussen de 40 lp/mm en 64 lp/mm en de details rond de 80 lp/mm zijn van kleurvlekken voorzien, terwijl het eigenlijk zwart-wit lijnen zijn. Deze verkleuringen zijn veroorzaakt door het grotere aandeel aan chromatische aberraties, waarmee het interpolatie algoritme duidelijk moeite mee heeft. Je ziet dat niet op zwart-wit film! Pas bij diafragma f/4.0 heb je een helder contrastrijk beeld.
Als controle heb ik ook de Apo-Summicron-M 50 mm vergeleken:
2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0
88; 88; 100; 100; 100/112; 72; 72;
Een interessant buitenbeentje is de 7Artisans 50/1.1 op de SL2 met de Leica SL-M adapter. Bij volle opening(f/1.1) is er een heftige mate van overstraling, maar de 40 lp/mm zijn duidelijk zichtbaar. Astigmatisme is er in overvloed!
Diafragmeren tot f/1.4 levert een helder beeld op met nu 64 lp/mm en bij f/2.0 gaat het zelfs naar de 80 lp/mm bij een helder contrastrijk beeld. Bij f/2.8 heb je zelfs 88 lp/mm en bij f/4.0 komt ook de 100 lp/mm in zicht. Deze prestaties blijven ook bij kleinere diafragma’s en pas bij f/11.0 loopt het terug naar 72 lp/mm. Dit is een opmerkelijk objectief dat de oude Noctilux 1.0/50 mm zeker naar de kroon steekt en gezien de prijs onverslaanbaar is.
De Leica Monochrom 2 met SX-M 50 ASPH en Apo-Summicron-M 50mm
Deze combinatie is zonder de kunstmatige optische correctie en we zien nu het bekende beeld: laag contrast bij de grotere openingen
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
72; 80; 80; 80; 88; 80; 80; 72;
Het is opmerkelijk dat bij deze camera de kleurverschuivingen in het geheel niet waarneembaar zijn.
De Apo-Summicron-M 50 mm
Het scheidend vermogen blijft constant bij de diafragma’s van f/2.0 tot f/4.0, maar de definitie neemt toe en daarmee het vermogen om de zeer fijne details weer te geven.
2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0; 22.0
80; 80; 80; 88; 88; 88; 80
De Leica M8.2 met SX-M 50 ASPH en Apo-Summicron-M 50
Beide objectieven lopen hier tegen de grens op van de Nyquist frequentie van 73 lp/mm, die de beeldsensor nog kan weergeven.De hoeveelheid licht was 400 - 800 lux. Zeer laag dus en passend bij een objectief dat bedoeld is voor schemerachtige omstandigheden..
Dit zijn de resultaten van de SX-M 50 ASPH:
1.4; 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0
72; 72; 72; 64; 64; 64; 64; 64;
Hieronder de resultaten van de Apo-Summicron-M 50. 2.0; 2.8; 4.0; 5.6; 8.0; 11.0; 16.0
72; 72; 72; 72; 64; 64; 64
De conclusies
Er is bar weinig verschil tussen de diverse objectieven. De SX-SL 50 doet het beter dan de SX-M 50 en marginaal minder dan de Apo-Summicron-M 50. De grens is duidelijk de kwaliteit van de programma’s die in de SL camera aktief zijn. Als het waar is dat de programmatuur de optisch ontwerper een handje helpt, vooral bij de zeer fijne details en het contrast van diezelfde details, dan is het logisch dat Leica zijn heil zoekt in de software ontwikkeling en het edele ambacht van de optisch ontwerper buiten de deur zet.
De resultaten laten zien dat
(a) de meerwaarde van de beeldsensor van de SL2 van 47 Mp nauwelijks zichtbaar is ten opzichte van de beeldsensor van de Monochrom-2 met 24 Mp en ook het verschil met de beeldsensor van de M8 met 10Mp is niet bijzonder groot;
(b) de verschillen tussen de optische prestaties van de diverse objectieven, zoals die zichtbaar zijn in de MTF grafieken, niet vertaald worden in de resultaten die behaald kunnen worden in de praktijk;
(c) de verschillen die er zijn worden gladgestreken door de effectiviteit van de programma’s in en buiten de camera;
(d) de maximaal haalbare grensfrequentie van 80 lp/mm in de praktijk van alledag alleen zichtbaar wordt en bruikbaar is op statief en met zorgvuldig werken (AF precisie, mechanische toleranties van de meetzoeker). Het mechanisme van focus peaking laat nogal wat steken vallen zowel bij de SL2 als bij de Monochrom-2. De SL2 heeft duidelijk baat bij het mechanisme van de beeldstabilisatie. Enkele proeven die ik gedaan heb met de SX-SL en de Apo-Summicron-M 90 laten zien dat er zichtbare verbeteringen zijn als de beeldstabilisatie werkzaam is. In hoeverre dat ook geldt in alle omstandigheden moet de praktijk uitwijzen. Ik had de SL2 niet lang genoeg in bruikleen van de fabriek om alle opties en condities te analyseren.
Onderstaand de beelden van een zwart lijnstuk op film en als digitaal beeld:
